Shkruan Qamil Gjyrezi
Para disa ditësh skulptori i mirënjohur shkodranë Ferid Kola, më dhuroi një bust të vogël, ‘bocet’ të kompozitorit kombëtar Prenkë Jakova. Feridi e kishte punuar me shumë dashuri e art ‘bocetin’ e Prenkë Jakovës. Skulptori Ferid Kola ka punuar mbi 40 vite në shkollën artistike ‘Prenkë Jakova’ dhe vepra artistike e kompozitorit të Operës ‘Mrika’, ka ndikuar psikologjikisht dhe shpirtërisht tek skulptori i njohur shkodran.
Këta elementë kanë ndikuar tek ‘afërsia artistike’, ndërmjet skulptorit Kola dhe kompozitorit Jakova. Sejcili mësues ose ish-nxënës në shkollën artistike ‘Prenkë Jakova’, e ka simbolin e kompozitorit të madh mes ‘vehtes’, që do të thotë ai është i pranishëm sadopak tek vetëdija e sejcilit. Ndoshta ‘boceti’, busti i vogël i Prenkë Jakovës është në projektet e artistit, për ta vendosur në qytetin e Shkodrës ose në muzeumin e muzikës të qytetit tonë. Ferid Kola është edhe autori i bustit të patriotit dhe intelektualit të madh Luigj Gurakuqi në vitin1993 në qendër të qytetit të Shkodrës.
Busti i Gurakuqit ka vlera të mëdha artistike për Shkodrën dhe mbarëshqiptarinë. Sot në ditën e pavarësisë kjo vepër që e nderon Shkodrën dhe skulptorin Ferid Kola, merr vlera të veçanta historike e mbarëkombëtare. Në këtë kontekst, po shkruaj një artikull për skulptorin Ferid Kola, duke e trajtuar në drejtimin semiotik. Semiotika e skulpturës është studimi se si krijohet dhe komunikohet kuptimi përmes shenjave dhe simboleve në artin tredimensional. Ajo përfshin analizimin e mënyrës sesi elementët fizikë të një skulpture, siç janë materiali, forma dhe tekstura funksionojnë si “shenjues” që përfaqësojnë koncepte ose ide, të njohura si “të shenjuarit”. Kjo analizë merr në konsideratë ndërveprimin midis qëllimit të artistit, kontekstit kulturor dhe interpretimit të shikuesit për të kuptuar shtresat e kuptimit të ngulitura në vepër.
Skulptori shkodran Ferid Kola përfaqëson një linjë të veçantë të artit figurativ shqiptar, ku tradita e realizmit klasik ndërthuret me një prirje të theksuar për simbolikë kulturore, ‘memory art’ dhe shenjim identitar. Vepra e tij nuk është vetëm një përfaqësim formal i figurave historike, por një gjuhë sinjalizuese që ndërton komunikim midis kujtesës kolektive dhe perceptimit bashkëkohor.
1. Kola si semiotik: figura, gjuha vizuale dhe modeli i memories
Në veprat e Ferid Kolës, çdo element – proporcioni, tekstura, materiali, pesha e vështrimit – luan rolin e shenjës (sign). Në këto skulptura vërehet:
Ikonizmi – ngjashmëria realiste me figurat historike, që shërben si shenjë e autenticitetit.
Indeksialiteti – lidhja e drejtpërdrejtë e figurës me historinë, vendin dhe rolin e tyre në kulturë.
Simbolizmi – detajet e zgjedhura artistikisht për të kaluar mesazhe abstrakte si heroizmi, mençuria, krijimtaria.
Kola, duke qenë skulptor që punon me figura kyçe të historisë shkodrane, e vendos veten në një sistem ‘semiosferik’ të qytetit të Shkodrës, ku arti shërben si kujtesë e gjallë.
2. Semiologjia e bustit të Luigj Gurakuqit
Busti i Luigj Gurakuqit nga Ferid Kola është një kompozim i studiuar, ku figura e rilindasit dhe politikanit shtetar paraqitet me një dinjitet të përmbajtur, në përputhje me karakterin e tij historik.
Shenjat kryesore semiotike:
a) Vështrimi lart – simbol i vizionit
Kola e orienton vështrimin e Gurakuqit lehtësisht përpjetë dhe përpara. Kjo është një shenjë simbolike e progresit, e shqiptarit që përfytyron të ardhmen, duke e ndërtuar figurën si një mendimtar kombëtar.
b) Mjekra dhe mustaqet – nënshenjim identitar
Stilimi i mjekrës karakterizon tipin e intelektualit të fillimshekullit XX-të. Kjo shenjë ikonike lidhet me diskursin e Rilindjes: njeriu i dijes dhe i sakrificës.
c) Tekstura e materialit – graviteti moral
Puna e Kolës në sipërfaqe është paksa e ‘ashpër’, e cila krijon një ndjesi të peshës morale dhe të dramatikës së jetës së Gurakuqit. Kjo ashpërsi vizuale është një shenjë që komunikon tragjizëm dhe qëndresë.
d) Qafa dhe shpatullat – stabiliteti i figurës shtetformuese
Përmasat e këtyre elementëve rrisin monumentalitetin e figurës, duke e paraqitur Gurakuqin si një shtyllë identiteti, një simbol i palëkundshmërisë dhe i karakterit moral.
Busti i Gurakuqit kthehet në një ikonë të qytetit dhe kombit, ku forma vizuale nuk është thjesht portret, por një sistem shenjash për rolin e tij si mendimtar, politikan dhe ‘martir i çështjes kombëtare’.
3. Semiologjia e bustit të vogël të Prenk Jakovës
Ndryshe nga monumentaliteti i Gurakuqit, busti i vogël i Prenk Jakovës ka një zbritje emocionale dhe një ‘ton intim’.
a) Përmasat e vogla – shenjë e afërsisë artistike
Dimensioni i vogël krijon menjëherë simbolikën e familjaritetit, të “artistit mes nesh”. Nuk kemi heroizim të figurës, por humanizim.
b) Fytyra e qetë – semiotika e krijuesit të përkushtuar
Në bust, Jakova shfaqet me një qetësi të brendshme, që transmeton natyrën e tij si kompozitor reflektiv. Kjo qetësi bëhet shenjë për hijeshinë estetike të muzikës së tij.
c) Detajet e ballit dhe syve – thellimi psikologjik
Kola i jep rëndësi kontureve të ballit dhe rreth syve, duke krijuar shenjë të mendimit të vazhdueshëm artistik. Është një mënyrë për të vizualizuar melankolinë krijuese, tipike të personalitetit të Prenk Jakovës.
d) Pozicionimi i kokës pak anash – simbole e vëmendjes së brendshme
Koka e kthyer lehtësisht në diagonalë sugjeron dëgjimin e brendshëm të muzikës.
Kjo është një shenjë ikonike e kompozitorit që “jeton me tingullin”.
Busti i vogël i Prenk Jakovës shërben si një portret psikologjik, një shenjim i shpirtit krijues, jo i heroit monumental.
4. Mesazhi i përgjithshëm semiotik i Ferid Kolës
Nga krahasimi i dy veprave kuptojmë tre linja të rëndësishme në metodën e Kolës:
1. Diferencimi semiotik sipas figurës
Ai shenjëzon politikanët dhe rilindësit me gravitet, ndërsa artistët me emocion dhe intimitet.
2. Pozat dhe teksturat si gjuhë shenjash
Pozat, drejtimi i vështrimit dhe gdhendja e materialit janë bartës të qartë kuptimesh kulturore.
3. Ndërtimi i kujtesës kolektive për Shkodrën
Nëpërmjet busteve, Kola ndërton një panoramë të identitetit shkodran – mendimi (Gurakuqi), muzika (Jakova), qytetaria (figurat e tjera).
Përfundim
Semiotika e Ferid Kolës tregon se ai nuk punon thjesht figurë, por kuptim, mesazh dhe identitet. Busti i Luigj Gurakuqit është një simbol i lirisë, mendimit të hapur dhe peshës historike. Busti i Prenke Jakovës është një monument i ndjeshmërisë artistike dhe shpirtit krijues shkodran. Të dy së bashku krijojnë një kod kulturor, me të cilin Kola komunikon rolin e Shkodrës në historinë politike dhe artistike të Shqipërisë. Ferid Kola është skulptori që jetësoi figurat më të mëdha mbarëkombëtare historike dhe artistike.
