Marrëdhëniet midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë, të dyja anëtare të NATO-s, nuk hyn në listën shqetësimeve të Uashingtonit. Pavarësisht nëse administrata e ardhshme do të jetë republikane apo demokratike, preferenca do të jetë që raportet të mbahen njësoj. Megjithatë, mund të bëhet gjithnjë e më e vështirë për Uashingtonin të qëndrojë indiferent ndaj situatës së brendshme në Shqipëri, veçanërisht duke pasur parasysh pozicionin e tij të diskutueshëm përgjatë një kufiri kritik të aleancës.
Ballkani Perëndimor shihet si një rajon potencialisht i paqëndrueshëm brenda komunitetit transatlantik. Ndërsa Shqipëria shihet si një spirancë e stabilitetit të politikës së jashtme, zhvillimet brenda vendit mund të kenë pasoja rajonale. Si i tillë, një rivendosje në marrëdhëniet SHBA-Shqipëri duket e pamundur, por faktorët duke përfshirë korrupsionin, krimin dhe protestat e fundit mund ta shtyjnë Uashingtonin të rivlerësojë marrëdhëniet.
Interesat strategjike të NATO-s
Shqipëria është një vend i vogël, por, si një anëtar i NATO-s, me rëndësi strategjike për SHBA-në. Kombi është zotuar të arrijë shpenzimet e mbrojtjes prej minimumi 2 për qind të prodhimit të brendshëm bruto (PBB) në 2024 – një objektiv që pritet të vlerësohet nga administratat e ardhshme amerikane, qofshin ato republikane ose demokratike. Shqipëria ka treguar mbështetje të fortë për Ukrainën, ka dënuar agresionin rus dhe mban marrëdhënie miqësore me Izraelin, të gjitha pozicione që përputhen mirë me interesat e politikës amerikane. Tirana ka mbështetur gjithashtu Uashingtonin gjatë mandatit të fundit të Shqipërisë në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara (2022-2023).
Strategjikisht, rëndësia e Shqipërisë qëndron në rolin e saj të perceptuar në sigurimin e stabilitetit të Ballkanit Perëndimor. Ndërsa Pekini kërkon të sfidojë dominimin perëndimor në zinxhirët e parë dhe të dytë të ishullit të Paqësorit, ndërsa izolon aleatët e SHBA-së, po bëhet gjithnjë e më e qartë se SHBA-së do t’i duhet të forcojë asetet e sigurisë në Indo-Paqësorin, duke zvogëluar burimet e saj dhe duke e mbajtur vëmendjen larg Ballkani.
Vëmendja më e madhe ndaj Azisë nuk ka gjasa të vijë nga një strumbullar i drejtpërdrejtë, por më tepër si një efekt anësor i sigurimit të stabilitetit në rajone të tjera kyçe, veçanërisht në Evropë dhe Lindjen e Mesme. Megjithatë, përveç luftës së vazhdueshme në Ukrainë dhe konflikteve të nxitura nga Irani në Lindjen e Mesme, krahu lindor i NATO-s përballet me dobësi të konsiderueshme, ku shqetësimi kryesor është Ballkani Perëndimor.
SHBA synon të minimizojë ndikimet përçarëse nga Kina dhe Rusia në rajon, duke siguruar kështu një front lindor të mbrojtur për NATO-n. Gjëja e fundit që SHBA dëshiron është që Ballkani Perëndimor të bëhet një pikë zjarri që fuqitë e jashtme ose aktorët rajonalë mund të shfrytëzojnë, duke çuar në kaos prapa kufirit të NATO-s. Ky shqetësim ka vazhduar në shumë administrata amerikane që nga presidenca e Bill Clinton (1993-2001).
Megjithatë, situata në Ballkanin Perëndimor mbetet e pasigurt, me tensionet e pazgjidhura nga konfliktet dhe gjenocidi i viteve 1991-1999 që vazhdojnë ende. Pjesa më e madhe e rajonit shtrihet jashtë sferës stabilizuese të NATO-s dhe Bashkimit Evropian, ku Kroacia është i vetmi vend që është anëtar i të dyjave. Megjithëse Shqipëria ka qenë një kandidate formale në BE që nga viti 2014, perspektivat e saj për t’u anëtarësuar së shpejti duken të zbehta.
Në mënyrë të ngjashme, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi janë anëtarë të NATO-s, por jo pjesë e BE-së. Në të kundërt, Serbia , Kosova dhe Bosnje-Hercegovina mbeten jashtë NATO-s dhe BE-së, duke i bërë ato objektivat kryesore të fushatave të ndikimit rus dhe kinez që ka të ngjarë të vazhdojnë.
Shqipëria si spirancë
Tirana ka mbajtur përgjithësisht marrëdhënie pozitive me kryeqytetet fqinje dhe kërkon të perceptohet si një portë për në Ballkan. Shqipëria shihet gjerësisht nga të tjerët si e besueshme, pavarësisht nga problemet e saj me krimin e organizuar. Në mënyrë inkurajuese, kombi me më pak se 3 milionë banorë ka regjistruar rritje të qëndrueshme ekonomike pas Covid-it në intervalin 3-4 përqind, krahas inflacionit të moderuar dhe rritjes së pagave.
Në shkurt 2024, Sekretari Amerikan i Shtetit Antony Blinken vizitoi Tiranën. Në një konferencë për shtyp me kryeministrin shqiptar Edi Rama, z. Blinken deklaroi: “Ne nuk mund të përsërisim atë që pamë dhe atë që përjetuan shumë njerëz në vitet 1990, kjo është arsyeja pse ne jemi të përkushtuar të mbështesim të gjitha përpjekjet për të çuar përpara integrimin e vendeve në Ballkanin Perëndimor me njëri-tjetrin dhe me Evropën”.
Flamujt e kuq dhe enigmat ballkanike
Megjithatë, ekzistojnë dy shkaqe të rëndësishme shqetësimi – të njohura brenda dhe jashtë vendit. Pavarësisht rritjes së PBB-së, Shqipëria ka humbur rreth një të tretën e popullsisë së saj. Ndërsa niveli i lindjeve po bie atje, si kudo në Evropë dhe në mbarë botën, shkaku kryesor i rënies së popullsisë në Shqipëri është emigracioni i të rinjve. Ky eksod ngre pyetjen: Çfarë e arsyeton atëherë rritja e fortë ekonomike?
Sektori i turizmit në vend është zgjeruar ndjeshëm, me mbi 10 milionë turistë të regjistruar në vitin 2023. Megjithatë, aktiviteti kriminal ndërkombëtar, duke përfshirë trafikun e drogës, kontrabandën, krimin kibernetik dhe pastrimin e parave, mbetet një sfidë kryesore. Indeksi Global i Krimit të Organizuar raporton se “Shqipëria është vend burimi, tranziti dhe destinacioni për trafikimin e qenieve njerëzore”. Për më tepër, organizatat kriminale shqiptare kanë shtrirë shtrirjen e tyre globalisht, veçanërisht në Ekuador, që nga vitet 1990.
Pasuria e lidhur me krimin shtrembëron ekonominë dhe nxit korrupsionin. Në vitin 2023, Shqipëria shënoi vetëm 37 nga 100 pikë në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International, duke u renditur në vendin e 98 midis 180 vendeve të vlerësuara, në të njëjtin nivel me Bjellorusinë. Në të kundërt, Danimarka, homologia e Shqipërisë në NATO që është gjithashtu anëtare e BE-së, u konsiderua si vendi më pak i korruptuar, me një rezultat prej 90 pikësh. Ky korrupsion reflektohet edhe në rezultatin e ulët të Shqipërisë në Indeksin e Lirisë Ekonomike, i cili u ul me gjysmë pikë nga viti i kaluar, pavarësisht rritjes solide të PBB-së.
Shqetësimet për qeverisjen në Shqipëri po rriten pasi qeveria e qendrës së majtë minon opozitën politike. Reforma në drejtësi, e nisur rreth vitit 2014 me mbështetjen e BE-së dhe SHBA-së si pjesë e kandidaturës së Shqipërisë në BE, është një mjet kyç i shfrytëzuar nga Partia Socialiste në pushtet, e cila ka qenë në pushtet që nga viti 2013. Kritikët argumentojnë se këto reforma kërcënojnë në fakt pavarësinë e gjyqësorit dhe lehtësojnë konsolidimin e pushtetit të partisë në pushtet, duke i mundësuar asaj të shpërbëjë opozitën dhe të çojë përpara hegjemoninë politike dhe ekonomike.
Konsolidimi i pushtetit nga socialistët përkoi me udhëheqjen e dobët nga Partia Demokratike e vendit, një organizatë konservatore e qendrës së djathtë që ishte partia qeverisëse nga 2005 deri në 2013. Ajo ka mbetur në opozitë për më shumë se një dekadë, pjesërisht për shkak të vendimeve të saj të dobëta si p.sh. si bojkotimi i zgjedhjeve në 2019 dhe lufta e brendshme politike që ka përkeqësuar dobësinë dhe ka larguar votuesit. Mungesa e një opozite efektive në Shqipëri ka kontribuar në qeverisjen e dobët dhe korrupsionin endemik.
Rënia e popullsisë së të rinjve reflekton pakënaqësinë me nivelet e mundësive ekonomike dhe lirisë politike në Shqipëri. Nëse këto kushte vazhdojnë, me mungesën e opozitës politike të besueshme dhe aktivitetit të gjerë kriminal, potenciali për destabilitet në vend është gjithmonë i pranishëm. Kjo mund ta kthejë perceptimin e Shqipërisë nga një spirancë stabiliteti në një vend shqetësues.
SKENARËT
Ka disa çështje për t’u parë që mund të prishin marrëdhëniet SHBA-Shqipëri – pa marrë parasysh rezultatin e zgjedhjeve në SHBA muajin e ardhshëm. Për shembull, grupe të ndryshme nga vendet kundërshtare, apo edhe nga SHBA apo Evropa, mund të kërkojnë të formësojnë Shqipërinë sipas imazhit të tyre.
E mundur: Opozita ngre zërin, paqëndrueshmëria rritet
Ekziston një sfidë në rritje e status quo-së për sundimin e ligjit në Shqipëri. Partnerët Atlantik të qeverisë mund ta kenë gjithnjë e më të vështirë ta anashkalojnë këtë situatë. Siç pyeti gazetari Ëalter Mayr në Der Spiegel, “A po i bëjnë ballë krerëve të qeverive të Evropës personin e gabuar?” – një referencë për kryeministrin shqiptar Edi Rama, i cili përballet me akuza të shumta për korrupsion. Autori vuri në dyshim nëse liderët evropianë mund të vazhdojnë të injorojnë akuzat në rritje për autoritarizëm dhe shqetësimet e vazhdueshme për kriminalitetin në Shqipëri.
Këtë vjeshtë, opozita organizoi mitingje, protestoi në parlament dhe bëri thirrje për një qeveri të përkohshme për të qeverisur deri në zgjedhjet e vitit të ardhshëm. Stabiliteti i qeverisë aktuale është në rrezik dhe politika e jashtme e Shqipërisë mund të rishikohet nëse ndodh një ndryshim i lidershipit.
E mundur: Qeveria aktuale ruan pushtetin duke qetësuar opozitën
Qeveria aktuale ka lundruar në mënyrë efektive çështjet e brendshme dhe politikën e jashtme. Në dritën e thirrjeve për një qeveri të përkohshme, ekziston potenciali për të krijuar hapësirë për një opozitë legjitime, duke nxitur liri të reja ekonomike dhe politike që mund të ofrojnë alternativa për rritje dhe stabilitet politik. Megjithatë, opozita do të duhet ende të paraqesë një platformë alternative të besueshme për të detyruar socialistët të miratojnë një axhendë më gjithëpërfshirëse.
Me shumë mundësi: Qeveria aktuale ruan status quo-në për partnerët e huaj
Skenari më i mundshëm është që qeveria shqiptare të qëndrojë në kurs, duke lejuar një republikan ose demokrat në Shtëpinë e Bardhë të llogarisë në Shqipërinë si partner të SHBA-së. Ky rezultat nuk është i garantuar, veçanërisht nëse lindin trazira të reja në Ballkan ose nëse një skandal gjymtues që përfshin regjimin aktual minon imazhin e tij si një forcë stabilizuese në Ballkan. /Përshtati “Pamfleti” nga “GIS”
