OSBE/ODIHR ka publikuar raportin e plotë për zgjedhjet e 14 majit.
Sipas ODIHR, mjedisi politik vazhdon të jetë i karakterizuar nga polarizimi i thellë nëpërmjet kryetarëve të partive të madhe.
Po ashtu përmenden dhe rastet e dhunës, siç është ai i tritolit në Vaun e Dejës. Po ashtu ODIHR sheh me shqetësim manovrat e qeverisë duke dhënë bonuse për pensionistë dhe duke rritur rrogat. Kritika ka pasur dhe për “Aktivistin” dhe përdorimin e adminsitratës shtetërore.
“Në përgjithësi, mjedisi politik vazhdoi të karakterizohej nga dominimi i elitave politike tradicionale dhe polarizimi i thellë mes partive kryesore, i manifestuar edhe nga një ngërç për reformën zgjedhore në vitet 2021-2023. Për më tepër, PS-ja gëzonte një avantazh gjithëpërfshirës të detyrës në të gjithë sektorët e jetës publike, e cila, e akumuluar gjatë dekadës së fundit, u pa nga shumë bashkëbisedues të MVZ-së të ODIHR-it si një ndikim potencial në parimin e ndarjes së pushteteve”, thekson ODIHR.
Pjesë nga raporti:
Dita e zgjedhjeve në përgjithësi ishte paqësore por u ndikua negativisht nga rastet e shumta të ndërhyrjeve partiake në proces si dhe nga problemet teknike dhe procedurale. MNVZ e vlerësoi negativisht hapjen në një numër të konsiderueshëm qendrash votimi të vëzhguara për shkak të problemeve procedurale dhe teknike të konstatuara.
Disa organizata të shoqërisë civile monitoruan përdorimin e burimeve administrative dhe pajtueshmërinë me rregulloret e fushatës, dhe disa dërguan një numër të vogël vëzhguesish në ditën e zgjedhjeve.
Votimi u vlerësua negativisht në 7 për qind të qendrave të votimit të vëzhguara, gjë që është shqetësuese. Procedurat e votimit në përgjithësi u respektuan, por MNVZ-ja vëzhgoi raste të përhapura të votimit në grup dhe probleme me fshehtësinë e votës. MNVZ-ja vuri në dukje gjithashtu raste të votimit me përfaqësues, tension, frikësim të votuesve dhe përpjekje për të ndikuar tek votuesit. Mbyllja e qendrave të votimit dhe marrja e materialit zgjedhor në Qendrat e Numërimit të Votave (VNV) u vlerësuan pozitivisht.
Numërimi i votave u vlerësua negativisht në 8 për qind të VNV-ve të vëzhguara. Procedurat ishin përgjithësisht përqendrimi i pronësisë së medias dhe kontrolli i ushtruar nga interesat e ndërthurura të biznesit dhe politikës. Transparenca e respektuar, por jo gjithmonë në mënyrë konsistente, ishte e kufizuar dhe raste të izoluara tensionesh dhe ndërhyrjesh nga aktivistët partiakë u vëzhguan nga MNVZ. Për shkak të ngarkesës dhe rraskapitjes fizike, Komisionet e Zonave të Administrimit të Zgjedhjeve ndërprenë procesin e numërimit në një duzinë VNV të vëzhguara.
Liritë themelore të tubimit dhe të shprehjes paqësore u respektuan në përgjithësi dhe subjektet zgjedhore bënë fushatë të lirë. Megjithatë, bashkëbiseduesit e MVZ-së së ODIHR-it në disa rajone pohuan se mbështetësit e opozitës u përballën me kërcënime që synonin t’i pengonin ata të merrnin pjesë në ngjarjet e fushatës.
Krahas zotit Rama, të gjithë, ministrat e qeverisë, të cilët gjithashtu nuk kanë qenë kandidatë, morën pjesë në fushatën e PS-së, me një ministër të ndryshëm për çdo qark të vendit. Shpesh, jo e qartë ishte dallimi ndërmjet aktiviteteve të tyre zyrtare dhe atyre të fushatës. Disa bashkëbisedues të MVZ të ODIHR shprehën shqetësimin se KQZ-ja nuk ka reaguar me shpejtësi ndaj aktiviteteve të tilla, gjë që më tej përforcoi avantazhin e PS-së gjatë fushatës.
Ndërsa KQZ vendosi sanksione ndaj për keqpërdorim të burimeve administrative për qëllime të fushatës, nuk janë aplikuar sanksione në nivelin qendror të qeverisë.
Dispozitat ligjore në lidhje me fushatën, përfshirë ato kundër keqpërdorimit të burimeve administrative, duhet të rishikohen për të hequr paqartësitë dhe për të siguruar një fushë loje të barabartë. Autoritetet, duke përfshirë administrata zgjedhore dhe organet ligjzbatuese, duhet t’i trajtojnë të gjithë garuesit në zgjedhje në mënyrë të barabartë.
MVZ-ja e ODIHR-it mori një sërë raportesh të besueshme për rastet ku ndodheshin punonjësit e bashkisë që kërkonin nga qytetarët të mbështesnin ose votonin për PS-në.
Më 24 mars, DPRC i kërkoi SPAK-ut të hapë një hetim penal në lidhje me shpërndarjen dhe përdorimin e aplikacionit ‘Aktiv1st’ i lancuar nga PS në 2022. DPRC pretendoi se aplikacioni është përdorur brenda administratës publike e kontrolluar nga PS për të siguruar që punonjësit publikë të mbëhstesin aktivitetet e PS-së, drejtuesve të saj dhe zyrtarëve partiakë në rrjetet sociale. PS-ja i mohoi publikisht këto pretendimet. Bashkëbiseduesit e MVZ të ODIHR konfirmuan në raste të ndryshme se aplikacioni ishte në përdorim në të gjithë bashkitë dhe u perceptua si një mjet për të ngritur dhe promovuar profilin e PS-së në rrjetet sociale, shpesh me udhëzim nga eprorët përkatës të lidhur me PS-në.
Organet e zbatimit të ligjit duhet të bëjnë të gjitha përpjekjet për të identifikuar dhe hetuar në mënyrë të pavarur të gjitha akuzat të shkeljeve zgjedhore, duke përfshirë blerjen e votave, presionin ndaj votuesve dhe keqpërdorimin e burimeve administrative
Edhe pse autoritetet nuk mund të propozojnë, miratojnë ose nxjerrin vendime për përfitime për popullatën katër muaj para ditës së zgjedhjeve, ka pasur aktivitete të shumta, si nga qeveria qendrore ashtu edhe nga administratat e ndryshme vendore, që bien ndesh me këtë rregull. Interpretimi i ngushtë dhe formalist i KQZ-së se kjo dispozitë zbatohet vetëm për zgjedhjet parlamentare, por jo për zgjedhjet vendore, bëri pak për të garantuar një fushë të barabartë loje.
Rekomandimet kryesore përfshijnë:
Identifikimi dhe hetimi i pavarur i të gjitha pretendimeve për shkelje zgjedhore, përfshirë blerjen e votës, presionin ndaj votuesve dhe keqpërdorimin e burimeve shtetërore;
Të rritet ndërgjegjësimi për fenomenin e kahershëm të blerjes së votës dhe dënimi publik i praktikave të tilla;
Zbatimi i masave mbrojtëse efektive që sigurojnë fshehtësinë e votës dhe parandalojnë frikësimin e votuesve, votimin në grup dhe në emër të përfaqësuesit;
Angazhimi për reformën zgjedhore dhe adresimi i të gjitha rekomandimeve të ODIHR-it për të siguruar një kuadër zgjedhor gjithëpërfshirës dhe konsistent;
Rishikimi i dispozitave ligjore në lidhje me fushatën, përfshirë ato kundër keqpërdorimit të burimeve shtetërore, për të hequr paqartësitë dhe për të siguruar kushte të barabarta loje;
Sigurimi i zbatimit të drejtë të ligjit për të drejtën e informimit dhe mbështetja e gazetarisë së pavarur;
Sigurimi i stabilitetit të administratës zgjedhore duke përjashtuar zëvendësimet arbitrare të anëtarëve të administratës zgjedhore dhe duke rishikuar sistemin e emërimit të anëtarëve dhe sekretarëve të komisioneve të nivelit më të ulët;
Shmangia ose kufizimi i përdorimit të materialeve të paatribuara të prodhuara nga partitë ose autoritetet shtetërore në programet e lajmeve dhe informative gjatë fushatës zgjedhore.
