Punoi: Qamil Gjyrezi
Roli i dirigjentit Maestro Eno Koço në interpretimin e Simfonisë ‘Albanoi’ të Vasil Toles është i një rëndësie të veçantë, si në aspektin artistik, ashtu edhe në kuptimin identitar dhe komunikues të veprës. Interpretimi i kësaj simfonie kërkon jo vetëm zotërim teknik të gjuhës muzikore bashkëkohore dhe folklorike, por edhe një ndjeshmëri të lartë ndaj kontekstit historik, kulturor dhe emocional të muzikës shqiptare, cilësi që dirigjenti Eno Koço i mishëron në mënyrë të jashtëzakonshme. Dirigjenti Eno Koço ka ndjeshmëri të lartë ndaj kontekstit historik të muzikës shqiptare. Dirigjenti Eno Koço e ka trajtuar kontekstin historik të muzikës shqiptare , në të gjithë aktivitetin e tij artistik si dirigjent dhe studjues. Një rëndësi të veçantë për Profesor Koçon ka patur edhe konteksti kulturor dhe emocional i muzikës shqiptare. Të gjithë këta elemente dallohen qartë në repertorin që ka drejtuar Profesor Koço në aktivitetet e tij artistike, si dirigjent dhe trajtuar si studjues.
1. Eno Koço është ndërmjetësues i vizionit kompozicional të Vasil Toles.
Eno Koço, si dirigjent me përvojë në muzikën shqiptare dhe ndërkombëtare, ka qenë një ndërmjetësues i thellë dhe inteligjent i mesazhit artistik të Vasil Toles. Ai ka lexuar dhe transmetuar strukturën e simfonisë jo vetëm si një ‘ngrehinë muzikore’, por si një ‘rrëfim i kombit shqiptar’ në gjuhë tingujsh. Në Koha I-rë – Epos, Koço thekson ‘dimensionin narrativ e dramatik’ të pjesës, duke i dhënë hapësirë frymës epike dhe rezonancës së motiveve folklorike. Rrëfimi i kombit shqiptar në gjuhë tingujsh transmetohet tek dëgjuesit nëpërmjet frymës epike dhe rezonancës së motiveve shqiptare. Në të gjithë historinë e dirigjimit dhe krijimit në nivel botëror, dirigjentët dhe krijuesit e kanë patur për qëllim transmtimin e ‘rezonancës’ dhe motiveve të muzikës që përfaqësojnë, kryesisht shkolla ruse dhe ajo perëndimore. Në Koha II-të – Iso, ai trajton ‘teksturën muzikore’ me finesë dhe ndjeshmëri, duke ruajtur dridhjen e pavetëdijshme që lidhet me polifoninë shqiptare. Dirigjenti Koço e kupton shumë mirë ‘teksturën’ muzikore, falë studimeve për muzikën dhe instiktit artistik e muzikor semiotik. Tekstura muzikore i referohet mënyrës se si shtresa të ndryshme të tingullit kombinohen në një pjesë muzikore për të krijuar një efekt specifik sonik. Në thelb, është mënyra se si melodia, harmonia dhe ritmi bashkëveprojnë dhe lidhen me njëra-tjetrën. Tekstura mund të përshkruhet në terma të dendësisë, diapazonit dhe numrit e marrëdhënies së pjesëve muzikore. Në Kohët III-të dhe IV-ërt, ai sjell tensionin, ritmin, dhe katarsisin me balancë të jashtëzakonshme ndërmjet kontrollit orkestral dhe energjisë emocionale. Kontrolli orkestral vjen si pasojë e zotërimit shumë të mirë të teknikave të dirigjimit dhe aftësisë emocionale, për të patur kontroll mbi energjitë emocionale, në funksion të interpretimit dhe trasmetimit të mesazhit artistik jo vetëm për dëgjuesit e simfonisë në koncert dhe regjistrim, por edhe në të ardhmen e veprës.
2. Ndjeshmëri ndaj semantikës së veprës ‘Albanoi’.
Simfonia ‘Albanoi’ është një ‘tekst semiotik kompleks’, që kërkon të kuptohet përtej notave. Dirigjenti Koço e ka interpretuar veprën si një tekst me shumë shtresa semantike:
-E ka kuptuar ‘stratifikimin historik dhe simbolik’ të motiveve,
-Ka transmetuar empatinë muzikore që kërkon Tole, sidomos në pjesët ku përfshihen pedalet, ritmet rituale dhe heshtjet dramatike. Formimi i lartë intelektual artistik i Profesor Koços i jep aftësinë për të kuptuar dhe interpretuar ‘tekstet muzikore seimotike komplekse’, që kërkojnë kuptimin përtej notave dhe transmetimin empatisë muzikore që kërkon kompozitori. Prandaj trajtimi dhe analiza moderne kërkon patjetër interpretimin semiotik, për kuptuar çfarë vjen përtej notave, harmonisë, ritmit, melodisë dhe kontrapuntit. Në të gjithë kërkimin tim për semiotikën e muzikës, kam patur mbështetjen intelektuale të Profesor Koços, Profesor Toles dhe Buharasë. Simfonia ‘Albanoi’ e Vasil Toles vërtetoi artistikisht, kulturalisht, rëndësinë e studimit të muzikës nëpërmjet semiotikës së muzikës. Muzika është ‘gjuhë’ si gjuha e folur dhe kuptimin i’a jep dëgjuesi duke e dëgjuar disa herë, mbasi muzika është polisemantike, shumë kuptimore. Nëse gjuha e folur shpreh kuptimin që jemi mësuar, muzika si gjuhë jo verbale shpreh kuptimin e këtij kuptimi.
3. Dimensioni kulturor dhe misioni interpretativ
Si një prej ambasadorëve më të spikatur të muzikës shqiptare në botë, Eno Koço i ka dhënë interpretimit të ‘Albanoi’ një dimension përfaqësues kombëtar. Ai nuk e trajton simfoninë thjesht si vepër muzikore, por si ‘akt artistik’ që ndërton memorien dhe identitetin shqiptar në kontekst global. Duhet theksuar roli i shquar i Profesor Eno Koço për kontributin e madh për promovimin dhe studimin e muzikës shqiptare në kontekstin global.
4. Komunikimi me orkestrën dhe publikun.
Koço është i njohur për stilin e tij të qartë, komunikues dhe emocional, çka e bën veçanërisht të përshtatshëm për një vepër që ka në qendër ritmin kolektiv, përjetimin e përbashkët dhe rezonancën shpirtërore. Ai krijon një ‘klimë empatike’ me orkestrën që transmetohet natyrshëm te publiku. Në veprën ‘Albanoi’, kjo është thelbësore, pasi muzika kërkon përjetim dhe jo vetëm dëgjim. Është pikërisht ‘klima empatike’ që krijon Profesor Koço për ta përjetuar muzikën, për të ndikuar në psikikën e dëgjuesit, publikut.
Si përfundim, roli i Maestros Eno Koço në interpretimin e Simfonisë ‘Albanoi’ është thelbësor jo vetëm në aspektin muzikor, por edhe në realizimin e misionit simbolik dhe emocional të veprës. Ai është interpreti ideal për një vepër që kërkon ndjeshmëri ndaj rrënjëve shqiptare dhe aftësi për ta përçuar atë në gjuhë universale muzikore. Vepra artistike e Maestro Eno Koços në fushë të muzikologjisë, është kolosale. Kontributi i tij për afirmimin e ndjeshmërisë shqiptare në përmasa botërore, është i jashtëzakonshëm. Ndër botimet shqip dhe anglisht, janë traktati “Orkestrimi”, në bashkëpunim me Gjon Simonin (1977, 1984), librat “Tefta Tashko Koço dhe koha e saj” (2000), “Kënga Lirike Qytetare Shqiptare në vitet 1930” (2002), artikuj periodikë që nga viti 1970, dhe ndër më të fundit janë ato “Mbi këngët e përmbledhjes Lyra Shqiptare”, të botuara në revistën “Kultura Popullore” (1999) dhe “Albanian Urban Song Tradition”, në “Studia Albanica” (2002). Boton gjithashtu librin “Kënga karakteristike Korçare (Botimi I “Toena”, 2003), që de facto paraqet një pjesë të disertacionit të tij, dhe librin “The Albanian Urban Lyric Song in the 1930s” (Scarecrow Çikago).
Përfundime:
1. Roli i dirigjentit Maestro Eno Koço në interpretimin e Simfonisë ‘Albanoi’ të Vasil Toles është i një rëndësie të veçantë, si në aspektin artistik, ashtu edhe në kuptimin identitar dhe komunikues të veprës.
2. Eno Koço është ndërmjetësues i vizionit kompozitorik të Vasil Toles.
3. Rrëfimi i kombit shqiptar në gjuhë tingujsh transmetohet tek dëgjuesit nëpërmjet frymës epike dhe rezonancës së motiveve shqiptare.
4. Dirigjenti Eno Koço e kupton shumë mirë teksturën muzikore, falë studimeve për muzikën dhe instiktit artistik e muzikor semiotik.
5. Në Kohët III-të dhe IV-ërt, ai sjell tensionin, ritmin, dhe katarsisin me balancë të jashtëzakonshme ndërmjet kontrollit orkestral dhe energjisë emocionale.
6.Dirigjenti Koço e ka interpretuar veprën si një tekst me shumë shtresa semantike.
7.Si një prej ambasadorëve më të spikatur të muzikës shqiptare në botë, Eno Koço i ka dhënë interpretimit të ‘Albanoi’ një dimension përfaqësues kombëtar.
8.Eno Koço krijon një ‘klimë empatike’ me orkestrën që transmetohet natyrshëm te publiku.
9.Eno Koço i nuk e trajton simfoninë ‘Albanoi’, thjesht si vepër muzikore, por si ‘akt artistik’ që ndërton memorien dhe identitetin shqiptar në kontekst global
Bibliografia
Tole, Vasil. Polifonia shqiptare midis oralitetit dhe shkronjës. Tiranë: Akademia e Shkencave, 2010.
Tole, Vasil. Intervistë për Albanian Daily News, 9 Maj 2025: “Symphony Albanoi: ‘A Sound Monument to Albanian Identity.”
