Shkruan Tom Kington, The Times
Horizonti i kryeqytetit të Shqipërisë është një deklaratë besimi. Në të gjithë Tiranën po ngrihen kulla të reja me shkëlqim, disa prej tyre të projektuara nga arkitektë me famë botërore.
Në sheshin qendror Skënderbej, blloqe zyrash gjigante dhe ndërtesa të shkëlqyera apartamentesh duken pas një xhamie të shekullit të 19-të, një rrote panoramike dhe Muzeut Historik Kombëtar me pak kate, por me mozaikun e tij të madh socialist-realist mbi dyert e hyrjes.
Por ky bum ndërtimi ka më shumë nga sa duket. Hetuesit e krimit dhe ekonomistët kanë paralajmëruar se ajo tregon për një anë më të errët të ekonomisë së vendit, e nxitur nga baronët shqiptarë të drogës që shëtisin globin dhe sjellin në shtëpi më shumë se një miliardë euro në vit për të pastruar përmes ndërtimit dhe sektorit imobiliar.
“Është e vështirë të llogaritësh pastrimin e parave, por shpesh duhet vetëm të numërosh vinçat dhe Tirana është vendi për ta bërë këtë”, tha Antonio Nicaso, një ekspert dhe autor i mafias.
Paratë derdhen nga Belgjika, Spanja, Holanda dhe Amerika e Jugut. Qindra miliona paund vijnë gjithashtu nga Britania e Madhe, sipas Agjencisë Kombëtare të Krimit të Britanisë. Kushdo që blen kokainë në Britani ka shumë të ngjarë të ndihmojë në shndërrimin e Tiranës në një Dubai në miniaturë.
Sasia e parave që qarkullon nga librat është marramendëse. Rreth 3.7 miliardë euro në vit investohen në ndërtimin dhe pronat shqiptare, sipas Ola Xama, një gazetare investigative e biznesit që ka punuar me Transparency International. Kjo është 15 për qind e PBB-së. Xama mësoi se nga kjo shumë, vetëm 847 milionë euro kalojnë në sistemin bankar.
“Kjo do të thotë se 2.85 miliardë euro janë para të errëta, madje edhe duke llogaritur remitancat nga emigrantët dhe faktin që Shqipëria është një ekonomi me para në dorë, unë vlerësoj se 1.3 miliardë euro janë para të drogës,” tha Xama.
Paratë e pista kanë nxitur kërkesën për prona në Tiranë, me çmimet e apartamenteve që u rritën nga 1000 euro për metër katror në 2017 në rreth 4000 euro sot. Oferta tani tejkalon kërkesën dhe shumë banesa mbeten të pashitura, megjithatë çmimet nuk tregojnë shenja rënieje.
Paratë nuk po futen vetëm në blerjen e banesave, por edhe në blerjen e firmave që i ndërtojnë ato, tha Belind Kelliçi, një anëtar i Partisë Demokratike të opozitës në Shqipëri, i cili bëri fushatë kundër pastrimit të parave, kur kandidoi në mënyrë të pasuksesshme për kryetar bashkie në Tiranë vitin e kaluar.
“Kjo është arsyeja pse këtu ka kompani që fitojnë leje për të ndërtuar ndërtesa me vlerë dhjetëra milionë euro, por të cilat kanë vetëm një kapital të listuar prej 1,000 €,” tha ai. “Tirana kishte 8 mijë apartamente bosh në 2015. Që atëherë janë dhënë leje për dhjetë milionë metra katrorë ndërtim dhe tani kemi 40 mijë. Megjithatë çmimet po rriten dhe një çifti mesatar tani i duhen 64 jetë për të kursyer për të blerë një apartament të vogël.”
Jashtë selisë së partisë së tij, Kelliçi shikoi kullën më të fundit dhe më të lartë të Shqipërisë që po përfundonte përgjatë rrugës: Doëntoën One 37-katëshe, e cila përmban një fasadë të pabarabartë që përsërit hartën e Shqipërisë.
Parkimi nëntokësor i makinave për kullën u hap nga një nënkontraktor lokal, Alesio 2014, i cili ka pasur një rol në shumë ndërtesa të reja në qytet dhe krenohet se ka një sipërmarrje të përbashkët me thesarin shqiptar. Prej këtu vjen surpriza kur pronari, Anton Gjinaj, u arrestua me një mandat spanjoll në vitin 2021 për kontrabandë heroine me vlerë 1.9 milionë euro nga Holanda në Spanjë në rrotat e makinave.
Paratë që derdhen në Shqipëri janë falë suksesit të jashtëzakonshëm të bandave të drogës në vend, i cili daton në vitet 1990. Vendi i varfër po dilte nga komunizmi dhe kontrabandistët panë shansin e tyre për t’i shitur kallashnikovë mafies ‘Ndrangheta’ të Italisë. “Ndrangheta e kuptoi se mund t’u besonte shqiptarëve, i prezantoi ata me kartelet në Kolumbi dhe Ekuador dhe garantoi për ta,” tha Nicaso.
Në shkurt, Europol tha se kishte thyer një linjë droge përmes Ekuadorit në Evropë, e cila ishte ideuar nga një shqiptar i cili kishte një marrëveshje me kultivuesit kolumbianë për të marrë katër ton kokainë në muaj, për t’u dërguar të fshehura në kuti banane. Operacione të tilla nuk janë të pazakonta.
Ndërkohë, të rinjtë që rriteshin në plantacionet masive të kanabisit në Shqipëri shpesh largoheshin jashtë vendit kur policia i mbylli për t’u bërë ushtarë për bandat.
“Papritmas shqiptarët u përfshinë në të gjithë rrugën e kokainës për në Evropë, nga prodhuesi në rrugë, dhe ishin të lumtur të merrnin fitime më të ulëta, kjo është arsyeja pse ata ishin në gjendje të ofronin një kilogram kokainë 99 për qind të pastër në Londër për 4000 deri në 6,000 paund ndërsa holandezët kërkonin 20,000 paund,” tha Nicaso.
Ndryshe nga Ndrangheta, e cila fsheh paratë e saj jashtë vendit dhe lë vendlindjen e saj Kalabrinë në varfëri, bandat shqiptare shpesh preferojnë t’i dërgojnë fitimet e tyre në shtëpi duke përfituar nga kontrollet e dobëta dhe nga ekonomia e parave kesh.
“Grupet shqiptare të krimit të organizuar kanë akses të konsiderueshëm në tregun e trafikut të drogës në Mbretërinë e Bashkuar, i cili është ende një biznes me para kesh”, tha Pete Stevens, zëvendësdrejtor i Agjencisë Kombëtare të Krimit. “Ata janë përgjithësisht shumë të shpejtë për të zhvendosur të ardhurat e tyre në Shqipëri për investime ose për t’i fshehur ato në mënyrë të sigurt nga autoritetet.”
Klodiana Lala, një reportere shqiptare e krimit, tha: “Bandat shqiptare të drogës me bazë në Mbretërinë e Bashkuar po i investojnë paratë e tyre në ndërtim dhe biznese të tjera në Shqipëri. Ata mblidheshin së bashku, merrnin furgona me qira dhe i dërgonin në shtëpi të ngarkuar me para, ose përdornin kamionë që transportonin makina dhe fshihnin paratë në makinat, por tani kriptomonedha ka ndryshuar gjithçka – të gjithë po e përdorin atë.”
Vitin e kaluar 436 milionë sterlina u dërguan në Shqipëri, nga 250 milionë që ishte shifra në 2019. “Është e qartë se diçka po ndodh”, tha Ola Xama, e cila llogariti shifrat. Ajo zbuloi se në vitin 2022, 368 milionë paund gjetën rrugën drejt Shqipërisë pa përfshirë një bankë.
Paratë e pista kanë depërtuar si në ekonominë shqiptare ashtu edhe në politikën e saj, pasi baronët e drogës blejnë vota për 50 euro në emër të politikanëve miq. Qeveria shqiptare ka reaguar duke ngritur një njësi prokurore speciale të quajtur SPAK, me zyrtarë të trajnuar nga FBI në Virxhinia.
Ajo tashmë ka një ndikim. Në vitin 2022 Spak ngriu asetet e lidhura me Gjinaj, manjati i ndërtimit, nënkontraktori prolifik i cili gërmoi parkimin e makinave për Doëntoën One. Ata përmendën dyshimet se pasuria e tij e pazakontë ishte e lidhur me trafikun e drogës.
SPAK tani është në pritje të një vendimi gjyqësor për konfiskimin e pasurive të tij. Mes tyre është kompania që qëndron pas zhvillimit të Garden Residence Turdiu, një treshe e re pallatesh në Tiranë ku jeta vazhdon normalisht. “Unë nuk do ta kisha blerë banesën time nëse do ta dija se do të sekuestrohej nga qeveria,” tha Fatjona, 40 vjeç, një banore që po shikonte fëmijët e saj duke luajtur.
Një zëdhënës për Alesio 2014, tha: “Është një çështje në vazhdim në gjykatë dhe do të sqarohet së shpejti.”
Përgjatë bregut, ku paratë po pastrohen përmes furtunës së hoteleve të reja që ofrojnë shërbime për turistët, të cilët zbulojnë plazhet shqiptare, qeveria po përpiqet të tregojë se po lufton bandat.
Në janar, ministri i Brendshëm, Taulant Balla, njoftoi se një hotel me pamje mahnitëse nga deti i sekuestruar nga kriminelët në Vlorë do të përdoret nga oficerët e policisë për pushimet e fundjavës. Pëllumb Gjoka, një biznesmen i shpallur dikur një “investitor strategjik” nga qeveria shqiptare me miratim për të ndërtuar një resort 52 milionë euro në bregdet, u arrestua nga SPAK vitin e kaluar me dyshimin se kishte porositur goditje mafioze.
Por ora po kalon për autoritetet që përpiqen të ndalojnë fluksin e parave kriminale: rreziku i një flluskë strehimi po rritet, dhe bashkë me të edhe potenciali për shkatërrim në ekonomi.
“Sektori i ndërtimit është rritur shumë më shpejt se ekonomia gjatë tre viteve të fundit,” tha Klodian Tomorri, një ekonomist.
“Tirana tani po ndërton rreth 300 m2 sipërfaqe për çdo banor të ri. Kjo është nëntë herë më shumë se mesatarja e BE-së dhe të gjitha këto rrisin shanset për një flluskë. Nëse ajo shpërthen pasojat do të jenë rritje e kredive me probleme, falimentim i firmave të ndërtimit, humbja e investimeve për pronarët e shtëpive dhe një recesion i mundshëm. Le të shohim se çfarë ndodh.”
