Shqipëria është një vend ku e vërteta shpesh nuk vdes nga mungesa e provave, por nga heshtja e pushtetit.
Vrasjet dhe vdekjet e mistershme të tre figurave të rëndësishme të politikës shqiptare — Azem Hajdarit, Sokol Olldashit dhe Gramoz Pashkos — përbëjnë disa nga plagët më të mëdha të demokracisë sonë.
Janë plagë që nuk u shëruan kurrë, sepse drejtësia shqiptare, për tri dekada, nuk pati guximin, vullnetin ose pavarësinë për t’i zbardhur deri në fund.
Në vendet normale, drejtësia ndjek krimin; në Shqipëri, drejtësia ndjek interesin e pushtetit.
1. Azem Hajdari – simboli i lirisë, viktimë e një vrasjeje politike që ende lë erë komploti.
Azem Hajdari ishte fytyra, zëri, energjia dhe shpirti i Lëvizjes studentore të ’90-s.
Një figurë e pakontrollueshme, një njeri që nuk i përkiste askujt, veçse idealeve të tij.
Më 12 shtator 1998, ai u vra.
Zyrtarisht: një konflikt i armatosur mes klaneve.
Realiteti?
Askujt nuk i besohet kjo histori.
Sepse:
organizatorët nuk u identifikuan kurrë, motivi politik u shmang qëllimisht, lidhjet e vrasjes me strukturat e shtetit mbetën tabu, dosja u mbyll me ngut, jo me drejtësi.
Azem Hajdari u vra fizikisht atë natë.
Por u vra moralisht vite më pas, kur politika shqiptare — e majtë dhe e djathtë — i mbylli sytë nga e vërteta, sepse e vërteta i digjte të gjithë.
2. Sokol Olldashi – vdekja më e mistershme e tranzicionit 21 nëntori 2013.
Sokol Olldashi humbi jetën në një aksident rrugor, i cilësuar menjëherë “aksident i rëndomtë”.
Por pyetjet kanë mbetur:
Pse u mbyll kaq shpejt hetimi?
Pse u zhdukën aq shumë prova?
Pse askush nuk lejoi një hetim të pavarur?
Pse politika e të gjitha krahëve heshti?
Olldashi ishte një nga figurat më të forta, më të besueshme, më të padjallëzuara të skenës politike.
Një rival i vërtetë politik.
Një njeri që nuk i përkiste klaneve.
Dhe pikërisht kjo e bënte të rrezikshëm për shumë pushtete, në shumë nivele.
Ndaj, edhe pse askush nuk hedh akuza direkte, mungesa e hetimit të thelluar është vetë një lloj përgjigjeje: dikush nuk deshi që e vërteta të dalë.
3. Gramoz Pashko – arkitekti i reformave, i harruar nga pushteti që ngriti.
Pashko ishte një nga mendjet më të ndritura të tranzicionit shqiptar.
Ai ishte bashkëthemelues i pluralizmit, profesor i ekonomisë, njeriu që kuptonte më mirë se kushdo rrugën drejt tregut të lirë, drejt reformave, drejt një Shqipërie moderne.
Vdekja e tij tragjike në aksident ajror në 2006 ngre ende pikëpyetje, jo për natyrën e aksidentit, por për heshtjen e plotë që pushteti vendosi mbi figurën e tij.
Pashko u harrua.
U la në margjinë.
U fshi pothuajse nga çdo ceremoni, çdo tekst, çdo kujtesë publike.
Pse?
Sepse Pashko ishte zë kritik.
Sepse nuk i shërbente propagandës.
Sepse historia e tij nuk i leverdis askujt, pasi kujton të vërtetën e hidhur: se tranzicioni shqiptar u rrëmbye nga korrupsioni, jo nga idealet.
4. Pse hesht drejtësia? Pse hesht politika? Pse hesht shteti?
Arsyeja është e thjeshtë:
e vërteta për këto raste prek shumë duar, shumë prapaskena, shumë interesa.
Sepse vrasjet politike rrezikojnë të ekspozojnë simbiozën mes krimit dhe pushtetit.
Sepse hetimi i thelluar mund të çojë te emra të fuqishëm.
Sepse sistemi nuk ka interes të hapë kapituj të errët — kapituj që mund të rrëzojnë mite, karriera dhe struktura të tëra.
Sepse drejtësia shqiptare shpesh ka qenë vegël e pushtetit, jo balancë e tij.
Këto vrasje e vdekje të mistershme janë pasqyrë e tranzicionit tonë:
një vend ku heronjtë e demokracisë vriten — dhe vrasësit e së vërtetës ecin të lirë.
5. Deri kur pushteti do t’i fshehë të vërtetat?
Deri kur politika shqiptare do të përdorë harresën si mjet sundimi?
Deri kur drejtësia do të fshihet pas frikës?
Deri kur krimi politik do të mbetet kapitull i mbyllur me urdhër nga lart?
Deri kur do të jetojmë në një vend ku:
viktimat harrohen, familjet lihen pa përgjigje, e vërteta heshtet, pushteti ngrihet mbi varre të pambyllura?
Shqipëria nuk bëhet shtet pa drejtësi.
Dhe nuk ka drejtësi pa zbardhur të vërtetat e errëta të së shkuarës.
Këto tre raste nuk kërkojnë thjesht kujtim — kërkojnë zbardhje, kërkojnë guxim, kërkojnë një drejtësi që nuk frikësohet nga pushteti.
E vërteta nuk ka vdekur — e kanë mbytur me heshtje**
Azem Hajdari ishte simbol i lirisë.
Sokol Olldashi ishte simbol i politikës së ndershme.
Gramoz Pashko ishte simbol i dijes dhe reformës.
Të tre janë sot simbol i padrejtësisë shqiptare.
Dhe deri kur këto çështje të mos zbardhen, Shqipëria nuk do të ketë demokraci të plotë.
Sepse një vend që nuk ka kurajë të përballet me të shkuarën, nuk mund të ketë dot një të ardhme të vërtetë.
