Shkruan Zef Ndreka
Në asnjë vend të Ballkanit fjala “pronë” nuk ngjall kaq shumë pasione, grindje dhe dhimbje sa në Shqipëri. Prej më shumë se tridhjetë vitesh, çështja e pronës është shndërruar në një fushëminë të hapur, ku përplasen historia, drejtësia, politika dhe lakmia njerëzore.
Dhe ende sot, askush nuk mund të thotë me siguri kush është i zoti i vërtetë i tokës ku jeton.
Trashëgimia e një padrejtësie historike.
Burimi i parë i kësaj plage qëndron në vetë rrënjët e shtetit modern shqiptar. Pas vitit 1945, regjimi komunist e shpalli pronën private “krim ndaj popullit”. Tokat, shtëpitë, pyjet, kullotat, çdo gjë u shtetëzua me një firmë dhe një fletë të kuqe.
Kur sistemi ra në vitin 1990, Shqipëria u gjend si një vend pa dokumente pronësie, pa kufij të qartë, pa kujtesë juridike. Ajo që kishte qenë dikur pasuri familjare, tashmë ishte thjesht “tokë shteti”.
Ligje të paqëndrueshme dhe kontradiktore.
Në vend që shteti i ri demokratik të zgjidhte drejt këtë padrejtësi, ai e thelloi. Ligji famëkeq 7501 e ndau tokën bujqësore jo sipas pronësisë historike, por sipas numrit të frymëve në çdo familje fshatare. Kështu, u shpërndanë prona që nuk u kishin takuar kurrë atyre që i morën, dhe u mohuan atyre që kishin dokumente e kujtesë familjare.
Në dekadat pasuese, u miratuan dhjetëra ligje, akte nënligjore, vendime gjykatash shpesh në kundërshtim me njëra-tjetrën.
Rezultati?!
Sot në Shqipëri ka mijëra parcela me dy, tre e katër pronarë “zyrtarë”.
Institucione të korruptuara dhe të pafuqishme.
Në këtë terren të turbullt, burokracia shqiptare lulëzoi me mashtrime e korrupsion. Hipotekat, ALUIZNI, Agjencia e Kadastrës, institucione që duhej të sillnin rend, u kthyen në pazare dokumentesh. Një vulë e falsifikuar, një vendim gjykate i blerë, një zarf me para nën dorë, dhe toka e tjetrit kalonte në duart e një “të forti”.
Dhe kështu, prona u bë mall tregu për pushtetarët, oligarkët dhe “investitorët strategjikë”.
Interesi ekonomik dhe lufta për bregdetin.
Asnjëherë toka nuk ka pasur më shumë vlerë sesa sot. Në brigjet e Jonit e të Adriatikut, një copë arë që dikur mbillte misër, tani vlen miliona euro.
Kjo ka nxitur konflikte të ashpra midis familjeve të vjetra dhe banorëve të rinj, midis pronarëve të ligjshëm dhe ndërtuesve, madje edhe midis shtetit dhe qytetarëve të vet.
Në çdo rast, gjykatat vonojnë, shteti hesht, dhe padrejtësia lulëzon.
Një drejtësi që s’ka ardhur ende.
Shqipëria ka qindra çështje të hapura në Gjykatën e Strasburgut për shkelje të të drejtës së pronës. Shumë prej tyre janë fituar, por vendimet mbeten të pazbatuara.
Në vend të një reforme përfundimtare, çdo qeveri e ka trajtuar pronën si monedhë politike, njëherë për kompensim, njëherë për favor elektoral, njëherë për interes privat.
Përfundim: një plagë që pret shërim.
Konfliktet e pronës në Shqipëri nuk janë thjesht për një copë tokë. Ato janë pasqyrë e një padrejtësie të trashëguar, e një shteti që s’e ka ndarë ende llogarinë me të shkuarën.
Deri sa të vendoset një drejtësi e plotë pronësie me dokument, me kufi, me përgjegjësi, Shqipëria do të vazhdojë të mbetet një vend ku prona nuk është siguri, por rrezik.
