Shkruan Qamil Gjyrezi
Linguistika ndihmon shumë për të krijuar kuptime, për artet pamore dhe muzikën. Arti pamorë dhe muzika shprehen në formë polisematike, shumë kuptimore. Në këtë kontekst, krahas idesë së artistit që e ka ideuar dhe konceptuar punën e tij, në një zhanër të caktuar, interpretimi gjuhësorë i punës i jep kuptim të përafërt artit pamorë. Asta Sutton artistja dhe studjuesja e artit, pikturës, prezanton një model shkencor interpretimi për të kuptuarit e “përmbajtjes së pavetëdijshme” në pikturë, si dhe për të gjetur teknikat e pikturës për të “zhbllokuar” mendjen e pavetëdijshme duke e “lënë të lirë” që ajo të shprehet përmes veprave artistike për të dalë tek kuptimi i veprës.
Piktura shprehet në formë polisematike, ka shumë kuptime. Metoda e Asta Sutton na çon tek e “vërteta”, tek kuptimi i pikturës. Para një muaji, me 27. Mars 2024, u çel në GASH Shkodër ekspozita e artistit Jon Kraja. Kjo ekpozitë performancë ishte një risi dhe arritje e GASH, Shkodër dhe e drejtuesve të saj. Spectaculum i Jon Krajës, ishte konceptuar në zhanrin e post-modernes dhe është kuruar nga Prof. Ardian Isufi.
Postmodernizmi është një nga lëvizjet më të diskutueshme në historinë e artit dhe dizajnit. Gjatë dy dekadave, nga rreth 1970 deri në 1990, postmodernizmi ‘shkatërroi idetë e vendosura’ rreth artit dhe dizajnit, duke sjellë një vetëdije të re për vetë stilin. Arti post-modern është një grup lëvizjesh arti që synojnë të kundërshtojnë disa ‘aspekte të modernizmit’ ose disa aspekte që u shfaqën ose u zhvilluan pas tij. Në përgjithësi, lëvizje të tilla si intermedia, arti instalues, arti konceptual dhe multimedia, veçanërisht duke përfshirë videon përshkruhen si post-moderne.
Ka disa karakteristika që i japin artit të qenit postmodern; këto përfshijnë brikolazhin, përdorimin e ‘tekstit’ në mënyrë të dukshme si elementi qendror artistik, kolazhin, thjeshtimin, përvetësimin, artin e performancës, riciklimin e stileve dhe temave të së kaluarës në një kontekst të ditëve moderne, si dhe thyerjen e barrierës midis finesë dhe ‘artet e larta’ dhe arti i ulët dhe kultura popullore Linda Hutcheon shkruan: ‘Me gjithë retorikën apokaliptike që e shoqëron shpesh, postmodernia nuk shenjon as ndryshimin radikal utopik, as rënien e dhembshme të simulacrumeve hiperreale…është një përpjekje për të kuptuar ç’ndodh kur kultura sfidohet përsëbrendëshmi: sfidohet ose vihet në dyshim, ose kontestohet, nuk rrënohet. Linda Hutcheon, është një akademike kanadeze që punon në fushën e teorisë dhe kritikës së letërsisë, operës dhe studimeve kanadeze. Ajo është një profesoreshë emeritus universitare në Departamentin e Anglishtes dhe të Qendrës për Letërsinë Krahasuese në Universitetin e Torontos, ku ka dhënë mësim që nga viti 1988. Në vitin 2000 ajo u zgjodh Presidentja e 117-të e Shoqatës së Gjuhëve Moderne, e treta kanadeze që mban këtë pozicion, dhe gruaja e parë kanadeze. Ajo është veçanërisht e njohur për teoritë e saj me ndikim të post-modernizmit.
Shumë nga shkrimet e Hutcheon mbi post-modernizmin janë pasqyruar në një seri librash që ajo ka shkruar dhe redaktuar në Kanada Hutcheon argumenton se ironia është një “…proces semantikisht kompleks i lidhjes, diferencimit dhe kombinimit të kuptimeve të thënë dhe të pathëna – dhe duke e bërë këtë me një avantazh vlerësues” që mundësohet nga anëtarësimi në atë që ajo e përshkruan si “komunitete diskursive”.
Siç thotë Hutcheon, “Postmodernizmi është edhe akademik dhe popullor, elitist dhe i arritshëm” (Poetics 44). Është falë kontradiktave të tilla që postmodernizmi mund të bëjë një kritikë të suksesshme. Kush është babai i postmodernizmit? Lyotard, Jean-François filozof post-strukturalist francez, i njohur më së miri për formulimin e tij shumë me ndikim të postmodernizmit në “Kushtet postmoderne”.
Megjithë popullaritetin e tij, megjithatë, ky libër është në fakt një nga veprat e tij më të vogla. Hutcheon shkruan për Simulacrum, që është një imazh a paraqitje e dikujt a diçkaje. Ajo gjithashtu përmend termin Hipereal që është e ekzagjeruar në krahasim me realitetin. Hipereal-(i përfaqësimit artistik) jashtëzakonisht realist në detaje.
Kuratori Isufi shkruan se punët e Krajës janë Gjurmë pamore Palinopsia iluzore është një nënlloj i palinopsisë, një shqetësim vizual i përcaktuar si vazhdimësia ose përsëritja e një imazhi vizual pas largimit të stimulit. Një figurë e paqartë, e cila mund të shihej si qen kur paraqitej me boshtin e gjatë në pozicion horizontal dhe si kuzhinier kur boshti i gjatë ishte në pozicion vertikal, iu prezantua një grupi subjektesh. ‘Gjurmët pamore’ linguistike, të Jon Krajës, ose modeli i post-modernes në Spectacula ishte një risi, për GASH dhe artin pamorë në Shkodër.
