Shkruan Dejan Jovoviç
Rezervat e arit të bankave qendrore kanë rëndësi themelore për garantimin e rejtingut kreditor të një banke qendrore dhe, kuptohet, edhe të vetë shtetit të cilit i përket banka. Për shkak të vlerës dhe standartizimit industrial, ari është një prej aktivëve më të sigurtë që mund të jetë në posedimin e një organi monetar. Ari si klasë e aktivës në rezervat devizore ka rolin historik të aktivit të sigurtë (safe haven), dhe ky rol i tij gjen shprehje veçanërisht në periudha krizash.
Rezervat amerikane të arit, të cilat janë më të mëdhatë në botë, si pjesë e rezervave devizore amerikane, shërbejnë për ruajtjen e vlerës, stabilitetin e ekonomisë dhe sigurimin e likujditetit afatgjatë në pagesat ndërkombëtare. Ari përdoret si pronë e sigurtë që mund të përdoret në situata të jashtëzakonshme, dhe, sikur ka shërbyer, edhe si mbulesë për paratë letër. Rezervat e arit ndihmojnë në ruajtjen e besimit në ekonominë kombëtare dhe kontribuojnë në stabilitetin e saj. Sipas të dhënave të Këshillit botëror të arit, rezervat më të mëdha të arit, në fundin e vitit 2024, i kishin: ShBA-të me 8.133,5 tonë. E dyta është Gjermania me 3,351 tonë, ndjek Italia me 2.452 tonë, Franca me 2,437 tonë, Rusia me 2.333 tonë dhe Kina me 2.192 tonë. Këshilli botëror i arit mban shënim vetëm ato të dhëna që i vihen në dispozicion vullnetarisht, ndërsa rezervat reale mund të jenë më të mëdha ose më të vogla.
Deri në vitin 1971, vlera e dollarit amerikan ishte e lidhur direkt me arin sipas çmimit zyrtar prej 35 dollarësh për një oncë (31,103 gramë). Kjo lidhje i mundësonte dollarit amerikan të bëhej valuta rezervë ndërkombëtare. Kjo do të thotë se dollari në mbarë botën pranohet në transaksionet ndërkombëtare, por edhe mund të shkëmbehet me çfarëdo valute tjetër ekzistuese.
Pohohet se diçka më shumë se gjysma e rezevave amerikane të arit gjenden në Fort Noks – 57 përqind (147,3 milionë oncë), pjesa tjetër ruhet në Vest Ponit (21 përqind), Denver (17 përqind) dhe FED-Nju Jork (pesë përqind). Foret Noksi është simboli i fuqisë ekonomike amerikane dhe vendi në të cilin sikurse pohon statistike zyrtare, ruhen më shumë se 4.500 tonë ar – herën e fundit është kontrolluar, sëpaku zyrtarisht, para shumë dhjetëvjeçarëve.
Rezervat e ShBA-ve ë ar janë bërë objekt spekulimesh intensive dhe disa analizave këto vitet e fundit, në mënyrë të veçantë për shkak të ndryshimeve në ekuilibrin ekonomik dhe tesioneve mes perëndimit dhe grupimit BRICS. Rusia dhe Kina kanë rritur në mënyrë të përshpejtuar rezervat e tyre në ar, ndërsa në Perëndim vihet re një prirje e kundërt. BRICS-si tani posedon më shumë se 20 përqind të rezervave botërore të arit.
I tërë rrëfimi për rezervat e arit në ShBA është sekret. Kurrë nuk është bërë ndonjëfarë revizionimi i pavarur i rezervave të arit, ndërsa rujajtësit e këtij ari, siç janë Rezerva Federale, kurrë nuk do t’ia lejojnë ndokujt që të hyjë në kasaforta dhe t’a numurojë, dhe të publikojë sasinë. Megjithatë, edhe përkundër akuzave të shumta kundër kasafortës amerikane se ka shumë më pak ar sesa pohohet, ekziston edhe një arësye tjetër për kaq mister, dhe kjo është sepse ka pohime se ari amerikan është me cilësi të keqe. madje edhe sasira të vogla që janë shfaqur sporadikisht, pohojnë se shumica e kallëpëve të arit nuk është aq “e pastër” dhe se nuk ka peshën përkatëse. Qarkullojnë gjithnjë e më shumë zëra se rezervat nuk janë plotësisht të pranishme, madje disa edhe janë zëvendësuar me lingota të rreme. Si shembull, nënvizohet se kur Kina në vitin 2009 bleu 70 tonë ar në Bursën e Londrës: gjithçka dukej në rregull – vulat e Rezervave Federale amerikane, numurat serialë, transporti i rregullt. Por, kur kinezët vendosën të provojnë kampionët, zbuluan se në brendësi të kallëpëve kishte volfram, metal me peshë specifikë si ari, por jo me vlerën e tij.
Është fakt se asnjë inspektim serioz i pavarur nuk është kryer që prej më shumë se 50 vitesh, ndërsa numuri i atyre që bëjnë thirrje për transparencë është gjithnjë e më i madh – dhe këta jo vetëm nga mbështetësit e teorive të komplotit, por edhe nga radhët e politikanëve dhe ekonomistëve konservatorë. Revizonimi zyrtar i arit në Fort Noks është bërë në vitin e largët 1953, por edhe atëherë nuk është kryer ndonjë kontroll i detajuar. Këto refuzime kanë shtuar akoma më shumë dyshimet për gjendjen reale të rezervave amerikane të arit.
Para pak kohësh presidenti amerikan Donal Tramp (dhe Ilon Masku shefi i deritanishëm i zyrës për efikasitetin qeveritar) kanë deklaruar se do të dëshironin të vizitonin Fort Noksin në mënyrë që të vertetonin vetë gjendjen e arit: “Ai ar është në pronesi të publikut amerikan. Duam të dimë nëse është ende atje”. Skepticizmi tashmë i rinovuar në lidhje me sasinë reale të arit të depozituar në kasafortat e tyre e detyroi Trampin të kërkonte vizitën në Fort Noks dhe madje potencialisht të transmetohej direkt në media. Edhe përkudër sigurimeve të sekretarit për financat Skot Besent mbi praninë e arit dhe revizonimet vjetore të tij, dyshimi mbetet, gjë që shpie në spekulime të vazhdueshme mbi gjendjen e pasurisë në Fort Noks. Trampi e di mirë se pa besimin te dollari dhe rezervat e arit as agjenda e tij, ku ekonomia është kyçi i fuqisë së tij politike, nuk mund të qëndrojë në këmbë. Nëse arrin të zbulojë mashtrimin, jo vetëm se do të dobësojë demokratët dhe sponsorizuesit e tyre, por mund të nisë ndryshime tektonike në sistemin financiar botëror.
Çfarë është Fort Noks-i?
Magazina e kallëpëve të arit në ShBA, e cila shpesh quhet Fort Noks është një kasafortë ultra e sigurtë që gjendet në një objekt ushtarak që nga periudha e Luftës së Poarë Botërore dhe ndodhet 56 kilometar në jug të qytetit më të madh të shtetit të Kentakit-Luisvil. Quhet kështu sipas Henri Noksit, sekretari i parë amerikan i luftës. Kamp Noksi është themeluar që në vitin 1918 para se të bëhej bazë ushtarake e përherëshme. Është riemrëruar në Fort Noks në vitet tridhjetë të shekullit të kaluar. Magazina është ndërtuar në vitin 1936 për rezervat qeveritare të cilat mbështesnin valutën amerikane. Por në Fort Noks nuk ruhet vetëm ari. Gjatë Luftës së Dytë Botërore këtu janë lënë në ruajtje edhe dokumente të rëndësishme të ShBA-ve- Deklarata e Pavarësisë, Kushtetuta dhe Karta e të Drejtave – si dhe materiale me vlerë të qeverive të tjera si puna e Magna Karta-s, kushtetuta angleze mbi liritë e shekullit 13-të. Këtu ruhen më shumë se gjysma e rezervave të përgjithshme të arit amerikan. Kallëpi standart i arit që ruhet në Fort Noks peshon 12,4 kilogramë. Vlera e përllogaritur e arit është përcaktuar në vitin 1973 dhe është 42,22 dollarë për uncë, pas thyerjes së sistemit Breton-Wuds, ndërsa vlera e tregut e arit rritet vazhdimisht dhe në muajin maj të vitit 2025 ishte diku mes 3.120 dhe 3.140 dollarë për uncë.
Sigurimi legjendar i Fort Noskit ka frymëzuar frazën “i sigurtë si Fort Noksi”. E ndërtuar nga 453 metër kub granit, 3.200 metër kub beton, 750 tonë çelik i armuar dhe 650 tonë çelik ndërtimesh, ndërtesa e magazinës është një fortesë e madhe. Brenda ekziston tavani dykatësh që ka mure çeliku me trashësi 53 centimetër, të përforcuara me beton. Dera e kasafortës është rezistente ndaj eksplozivëve dhe zjarreve – është e rëndë më shumë se 20 tonë dhe duhen 14 rrotullime që të hapet. Asnjë person nuk e di procedurën për hapjen e kasafortës. E ruan policia e shtampimit të parave të ShBA-ve dhe një numur i madh ushtarakësh në Fort Noks, ndërsa objekti është pothuajse i padepërtueshëm, Rrethimi dhe fushat e minuara përbëjnë edhe një shtresë shtesë mbrojtje.
Shtypja e parave në ShBA quhet magazinë “objekt i sigurtë”, me politikën e rreptë “asnjë vizitor, asnjë përjashtim”. Madje edhe ish presidentëve u ndalohet vizita në objekt. Por në vitin 1974 u bë një përjashtim, e kësisoj kasafortat u hapën për një grup gazetarësh dhe antarësh të Kongresit. Vizita historike, e filmuar me kamera dhe më vonë e emetuar në televizion, lindi si përgjigje ndaj zërave të përhapur sipas të cilëve sasi tejet të mëdha ari ishin zhdukur. Katër dekada më vonë, ish ministri i financave Stiv Mnuçin udhëhoqi delegacionin e politikanëve nga Kentaki për të parë kasafortat në vitin 2017. “Më vjen mirë që ari është i sigurtë!”, tha Mnuçini, por pa dhënë më shumë të dhëna, gjoja për arësye sigurie. Para këtyre vizitave të rralla, presidenti i ShBA-ve, Frenklin Delano Ruzvelt ishte njeriu i parë nga jashtë që hyri në kasaforta. Tani po rritet presioni për një revizionim të ri publik dhe hapjen e dyerve të kasafortës për publikun, gjë e cila mund t’u japë fund kontrversave.
Perceptimi se në Fort Noks gjendet një prej rezervave më të mëdha të arit në botë ndihmon të forcohet besimi te sistemi fiunanciar amerikan. Nëse revizonimi i plotë do të zbulojë se rezervat janë më të vogla sesa është deklaruar, kjo mund të shkaktojë goditje në tregjet globale. Megjithëse dollari amerikan nuk mbështet më në ar, gjithsesi prania e rezervave të mëdha ofron njëfarë garancie implicite. Nëse zbulohet se në Fort Noks ka më pak ar se pritej, besimi te dollari edhe kështu i dobësuar mund të gërryhet, gjë që mund të shpjerë në depresion. Kjo rënie mund t’a bëjë importin nga ShBA-të më të shtrenjtë, gjë që kontribuon në inflacion ndërsa eksportin e bën konkurent.
Dyshimet te rezervat amerikane mund të nxitin rritje të kërkesës së investitorëve dhe bankave qendrore, gjë që potencialisht mund të çojë në rritje të re të çmimit të arit. Çmimin më të madh të këtij metali fisnik mund t’a shfrytëzojnë pronarët ekzistues të arit, por gjithashtu, mund t’a bëjë më pak të aksesueshëm për ata që duan të mbrohen nga vartësia ekonomike. Edhe një efekt tjetër i gjetjes së më pak ar se pritej, mund të çojë në dobësimin e pozitës globale dhe negociuese të ShBA-ve. Vende si Kina dhe Rusia, të cilat i kanë rritur në mënyrë aktive rezervat e tyre të arit, mund t’a shfrytëzojnë situatën që të promovojnë sisteme financiare alternative, të cilat do të mbështeteshin më pak në ndikimin e ShBA-ve.
